GEBELİKTE İLAÇ KULLANIMI

GEBELİKTE İLAÇ KULLANIMI
Hamilelik dönemi ilaç kullanımı açısından özel riskler taşır.
Bu dönemde ilaç kullanmak zorunda kalınırsa; bebekte yaratabileceği olumsuz etkiler düşünülmeli ama aynı zamanda annede önemli bir rahatsızlık varsa ve tedavi edilmediğinde anne veya bebek açısından riske neden olacaksa bu da ayrıca değerlendirilmelidir.
ilaç kullanmak zorunlu ise hem anne hem de bebek için en uygunu seçilmelidir. Kullanılan ilaç hastalığı tedavi etmeli bebek için de olabildiğince güvenli olmalıdır.
Birçok ilacın prospektusünde “hamilelik döneminde kullanımı hakkında yeterli bilgi yoktur” yazar. Eğer kullanılarak elde edilecek yarar, bebeğe yapabileceği zarardan daha fazla ise kullanılabileceği düşünülmektedir. Bu fayda ve zararı gösteren bilimsel veriler çok kısıtlıdır. İlaçların bebek üzerine zararlı etkilerinin olabileceği bilgisi ve düşüncesi nispeten yenidir. 1960 lı yıllarda talidomid adlı ilacın neden olduğu faciadan sonra ilaç kullanımı üzerine ciddi çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Tüm gebeliklerde sebep ne olursa olsun anomalili bebek oluşma riski %2-5 arasındadır.İlaçların etkisiyle ilgili bilgilerimiz genellikle hayvan deneylerine dayalıdır. Hiç bir hamile kadın bu deneylerin kendi üzerinde yapılmasına izin vermez, doğru olan da budur. İlaç geliştirilirken deney hayvanlarında güvenli olması insanda da güvenli olduğunu göstermez.
Teratojen ajan dediğimiz zararlı ilaçların kullanımı bakımından hamilelik dönemi üç bölüme ayrılır.

 
Döllenmeyi takiben, rahime yerleşmeden önceki dokuz günlük dönem:
Bu döneme ya hep ya hiç dönemi deniliyor. Çünkü maruz kalman ilaç ya çok ciddi hasarlara neden olduğu için düşük oluyor veya ilaç hücrelere ulaşamıyor. Karşılaşılan risk genel toplumdan fazla olmuyor. Yani düşük olmamışsa ek bir riske neden olmuyor.
Döllenmeden sonraki 15. günden itibaren 9-10 haftaya kadar geçen süreye ’embriyonik evre’ diyoruz.
Gebelikte ilaç kullanımı açısından en önemli dönem budur. Bebekle ilgili organ taslakları bu dönemde gelişir dolayısı ile zararlı ilacın hasarı da çok olur. Riskli ilaçlar herkeste aynı etkiyi yapacak diye bir kural yoktur. İlacı alan herkeste sorun olmayabilir. Bunun nedeni doz yanıt ilişkisidir. Her teratojen ajanın zarar verebileceği bir eşik değer vardır. Kullanımda bu değer geçilirse risk artar.
Dökuz’onuncu haftadan doğuma kadar olan döneme’ fetal evre] diyoruz.
İlaçlara maruz kalma bu dönemde büyük defektlere yol açmaz. Bu süre içinde daha çok fonksiyon bozukluğu ve gelişme geriliği gibi bulgular görülür.
Gebeliğin son üç ayında ilaç veya zararlı maddelere maruz kalındığında daha çok büyüme gelişme ile ilgili bulgular görülür.
Bu dönemde annenin sigara ve alkol kullanmasına bağlı bebekte gelişme geriliği görülür.
Kokain kullanan annelerin bebeklerinde yoksunluk sendromu görülür.
Ağrı kesici kullanımında doğum eylemi gecikebilir.Kategoriler;
A grubu:
Klinik deneylerde bebekte anomali riskini artırmayan ilaçlar
Bgrubu:
Hayvan deneylerinde bir zarar vermediği gösterilmiş fakat hamile kadınlar üzerinde kontrollü deneyler yoktur
C grubu:
Hayvan deneylerinde istenmeyen etki görülmekle birlikte, gebe kadınlarda kontrollü çalışma yapılmamış ilaçlar
D grubu:
Hamilelerde fetal anomali riski saptanmış ancak tedavi ile elde edilecek faydanın olası zarardan az olduğu ilaçlar
X grubu:
Hamilelerde veya deney hayvanlarında yapılan çalışmalarda gözlemlerde fetal anomali yaptığı saptanmış ilaçlar. Gebe veya gebelik planlayan kadınlarda bu ilaçların kullanımı kesinlikle kontrendikedir.
Hamilelik döneminde ideal olan hiç ilaç kullanılmamasıdır!
Hamileliklerin hatırı sayılır bir bölümü planlanmadan olduğu için ilaç kullanması gereken kadın mutlaka gebelik testi yaptırmalıdır. Bilmeden ilaç kullanılmışsa mutlaka danışmanlık alınmalıdır.
Kaynaklar:
1. Yüksek Riskli Gebeliklerde Tam ve Tedavi Protokolleri (Queenan, Hobbins)
2. Netter Obstetri, Jinekoloji ve Kadın Sağlığı (Smith)
3. Kadın Hastalıkları ve Doğum Bilgisi (Çiçek, Akyürek, Çelik, Haberal)
4. Temel Kadın Hastalıkları ve Doğum Bilgisi(Ayhan, Durukan, Günalp, Gürgan, Önderoğlu, Yaralı, Yüce)